Darbe - Ezilme sendromu, (crush syndrome veya travmatik rhabdomiyolizis) vücut dokularının kısmen veya tamamen ezilmesi veya baskıya maruz kalması sonucunda oluşan ödem, şok, böbrek yetmezliği, kalp ve solunum yetmezliği gibi sonuçlara verilen isim.
Günlük yaşamda ortaya çıkan fiziksel travmalar hayati organlara zarar verirse (örnek beyin, kalp, akciğer, karaciğer vb.) ve ağır ise kişi hemen olay anında hayatını kaybedebilir. Öte yandan, hayati olmayan organlara (öncelikle kaslara) gelen künt travmalar başlangıçta yaşamsal önem oluşturmaz. Ancak, gerekli önlemler alınmaz ise ortaya ezilme sendromu adı verilen (temel bulgularından biri de akut böbrek yetersizliği olan) önemli bir tablo gelişir.
Şokun temel nedeni hücre dışı sıvının büyük bölümünün zedelenen kaslarda birikmesidir. Şok gelişimi; zedelenen kaslardaki azot oksite bağlı damar genişlemesi, hiperkalemi ya da hipokalemi ile hızlanarak tüm dolaşım sistemini olumsuz etkiler.
Büyük depremlerde enkaz altından çıkarılan kimselerde sıklıkla görülen bu tablo bazen maden göçüklerinin ardından ve bazen de trafik kazaları sonucunda gelişebilir. Büyük kas kitleleri travma etkisi ile baskıya uğrarsa ve sıkışırsa hem kaslardan açığa çıkan zararlı maddeler, hem de böbreklere yeterince kan gitmemesi sonucunda akut böbrek yetersizliği görülür.
Nedenler
Crush Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Ezilme sendromunda travmaya maruz kalan kaslarda saptanacak lokal ve tüm vücudu etkileyen sistemik belirtiler ortaya çıkar. Lokal olarak saptanacak ana bulgu, travmanın etkisi ile kaslarda ezilme ve ödem sonucu gelişen kompartman sendromu olarak adlandırılan tablodur. Bu durumda kaslarda ağrı, kuvvetsizlik ve sertlik ana bulgudur. Burada sıklıkla kasın üzerindeki deri derialtı dokular normal olarak saptanır. Yani dışarıdan derinin normal görünmesi crush sendromunu olmadığı anlamına gelmez. Bu olay örneğin kol kaslarında olmuşsa o kolu besleyen damarlarda da nabız hissedilir. Ancak sinirlerde fonksiyon bozukluğu ve hissizlik olabilir. Ayrıca etkilenen bölgede kırıklar, kanama gibi belirtiler de saptanabilir.
Sistemik olarak saptanan ana bulgular ise kasların aşırı derecede yıkılması (rabdomyoliz) neticesinde kan dolaşımına myoglobin, potasyum gibi maddelerin yoğun olarak verilmesi sonucunda yaşanır. Myoglobin kanda artmaya başlarsa böbreklerde yetersizlikle sonuçlanan süreci başlatır. Böbrek yetersizliği klasik rabdomyoliz olgularının %4 ila 50 kadarında gelişebilirken; deprem gibi felaketlerde bu oran çok daha yüksek olmaktadır. Ölüm oranını belirleyen çok önemli bir durumdur. Felaket anında sağlık şartlarının yetersiz olması hızlıca sıvı elektrolit dengesinin düzeltilmesi, gerekirse hemodiyalize alınması bazen olanaklı olmayabilir. Bu da can kaybını artıran bir faktördür. Böbrek yetersizliği sadece ağır travmalı olgularda gelişmez. Bazen ilk anda hafif travmalı gibi görünen olgularda da daha sonraki günlerde crush sendromu ve ardından böbrek yetersizliği gelişebilir. Ayrıca yıkıma uğrayan kaslardan kan dolaşımına verilen aşırı potasyum, kalbin çalışmasını etkileyerek ritm bozukluklarına, hatta durmasına ve ani ölüme yol açabilir.
Enfeksiyon da diğer önemli bir bulgu ve ölüm nedeni olarak karşımıza çıkar. En sık travma nedeni ile oluşan açık yaralardan ya da kompartman sendromunun tedavisi için yapılan cerrahi işlem (fasyotomi) alanlarından kaynaklanırlar.
Semptomlar
Crush sendromu olan kişilerde kahverengi idrar, ödem, halsizlik, aritmi ve düşük tansiyon en fazla oluşan semptomlardır. Göçük altından kurtulan kişi başta sağlıklı gözükebilir. Ancak K ve ezilen doku proteinlerinin kana karışması, böbrek, kalp ve akciğer gibi organları etkilemesiyle bir süre sonra kan basıncında düşme, solunum yetmezliği ve ölüm meydana gelir.
Tedavi
Crush sendromunda ilk başvurulan yöntem kandaki sıvı oranını arttırmaktır (saatte 1 litre hızla). Potasyum değerinin düşürülmesi ve fasiotomi yaygın bir tedavi yöntemidir. Diyaliz ise diğerlerine göre daha az yaygın bir tedavidir.
Crush Sendromunun Birinci Aşama Tedavisi
Crush Sendromunun genel ve böbrekler üzerine olumsuz etkilerini önlemek için çok erken ve hızlı davranmak gerekir.
Yıkıntı altında kalmış bir insanın serbest bir ekstremitesini gördüğünüzde saatte 1,5 litre gidecek hızda izotonik NaCl solusyonu takınız.
Vücudunun tamamen serbestleştirilmesi için 45 ile 90 dakika geçebilir. Bu aşamada da solüsyonu uygulamayı sürdürünüz.
Hastayı yıkıntıdan çıkarınca öncelikle idrar çıkarıp çıkarmadığını bakınız. Bu amaçla Foley kateteri takınız.
İdrar çıkaramayan hastalarda öncelikle hipovolemi bulgularını (kan basıncı düşüklüğü, filiform nabız, soğuk terleme...) arayınız. Bulgular varsa en uygun solüsyonları (kanamalı hastalarda kan, plazma, izotonik NaCl) kullanarak hipovolemiyi tedavi ediniz. İdrar çıkarmamakta ise, hastaya tüm çıkardığı sıvılardan yaklaşık 1000-1500 ml daha fazla sıvı veriniz. Serum elektrolitlerine bakma olanağı bulunmayan durumlarda kesinlikle potasyum içeren solüsyonları uygulamayınız.
Yıkıntıdan çıkarıldıktan sonra, az miktarda bile idrar akımı saptanan hastalarda bir sağlık kuruluşuna gidene dek mannitol-alkali diüretik tedavisine başlayınız. Bu tedavi hiperpotasemi ve akut böbrek yetmezliğine karşı korunmada çok etkindir.
Darbelere maruz kalmış kişilerin ikinci etap tedavi aşaması ve daha fazla bilgi almak için buraya tıklayınız
Deprem Sırasında Ezilme Sendromundan Nasıl Korunurum?
Deprem sırasında bina içerisinde iseniz travmaya maruz kalma ve ardından crush sendromu gelişmesi riski taşırsınız. Bu risk daha az olmakla beraber bina dışında da vardır. Ancak genel olarak yaşanan depremlerden elde edilen veriler, mutfak ve banyoların en uygun yerler olduğunu göstermektedir. Çünkü enkaz altında kalındığı takdirde, bu bölümlerde hem yaşam üçgeni yaratabileceğiniz unsurlar vardır, hem de patlayan borulardan sızan suyu içerek vücudunuzu crash sendromundan koruyabilme olanağı bulabilirsiniz.
Ezilme Sendromu Sadece Depremde mi Olur?
Özellikle kaslarda doğrudan ya da dolaylı travmaya neden olan hemen her durumda ezilme sendromu gelişebilir. Depremlerin yanı sıra maden göçükleri, trafik kazaları, savaşlar, işkence, dövülme gibi travmatik nedenler de ezilme sendromuna yol açabilir. Ayrıca travma dışında enfeksiyonlar, bazı ilaçlar, sıcak çarpması, donma gibi çeşitli problemlerde kaslarda aşırı yıkıma yol açarak crush sendromuna yol açabilir.
Derleme @erolkaranet - 03.11.2020
