Cuma Salasını Bu Şekilde Okumaz Oldular

 

Geçtiğimiz günlerde İstanbul Sultanahmet semtinde Sokollu Mehmet Paşa Camine yolum düşmüştü. Caminin sokağına vardığımda yükselen sese dikkat kesildiğimde salavat getiriliyordu. Günlerden cuma olduğu için okumnaın cuma öncesi sala olduğunu anlamıştım.Lakin alışılageldiğimiz saladan farklı bir sala idi. 

Bugüne kadar pek duymadığım belki de hiç okunmayan sala idi. O denli duygulu okunuyordu ki, dayanamadım bir yere geçip bitimine kadar dinledim. 

Bunun bir unutulmuş "cuma salası" olduğunu öğrendiğimde merak ederek araştırmaya başladım.

Diyanet İslam Ansiklopedisinde Cuma salası diye aradığımda Bayram salası ile ortak bir başlık altında yer aldığını ve "Bayram salâsı aynı zamanda cuma günleri de okunduğundan “bayram ve cuma salâsı” adıyla da anılır. Bu salâ bayram namazları ile cuma namazından önce müezzin mahfelinde okunurdu." denildiğini öğrendim.

Ve aynı ansiklopedide "Günümüzde bu şekliyle bayram ve cuma günleri cami içerisinde salâ okuma âdeti kalkmış olduğu" yönündeki notu okuyunca da üzülmüştüm.

Peki Bayram ya da Cuma salası nedir ?

Diyanet İslam Ansiklopedisi "sala" hakkında "Arapça’da “dua” ve “namaz” anlamlarına gelen salâ (salât) Hz. Peygamber’e Allah’tan rahmet ve selâm temenni eden, onu metheden, onun şefaatini dileyen, aile fertlerine ve yakınlarına dua ifadeleri içeren, çeşitli şekillerde tertiplenmiş hürmet ve dua cümlelerini ihtiva eden, belirli bestesiyle veya serbest şekilde okunan güftelerin genel adıdır." demektedir.
Cuma salası, cuma ezanından bir saat önce müezzinlerin minareden yüksek sesle salavat getirmeleri, hem insanların salavat getirmelerini hatırlatmak yönünden hem de yoğun olarak çalışan insanlara cuma namazını hatırlatmaları bakımından okunmaktadır. Böylece salâyı duyan kişinin, o günün cuma olduğunu hatırlaması mümkün olmaktadır. Bu salâlar tıpkı ezan gibi minarelerden bazen tek bazen de iki müezzin tarafından okunur. İki müezzinin okuduğu salâya “çifte salâ” adı verilir.

Bayram Salasının sözleri (*)
Salâtın arapça metni, okunuşu ve türkçe tercümesi şöyledir :

Yâ Mevlâ Allah
Bayram yeniler giyen  için değil 
 لیس العید لمن لبس الجدید
Leyse'l 'îdü limen lebise'l cedîd
Bayram kıyamet, gününden korkan içindir 
انماالعید لمن خاف من الوعید
İnneme'l 'îdü limen hâfe mine'l va'îd
Bayram  bineklere binen için değil
 لیس العید لمن ركب المطایا 
Leyse'l 'îdü limen rakabe'l metâyâ
Ancak bayram, günahları terk edenler içindir
الخطایا ترك لمن انماالعید 
İnneme'l 'îdü limen terake'l hatâyâ
Bayram  halı seren için değil 
لیس العید لمن بسط لبساط 
Leyse'l 'îdü limen besate'l bisât
Ancak bayram, sırat üzerinden geçen içindir 
الصراط على تجاوز لمن انماالعید 
İnneme'l 'îdü limen tecâveze 'ale's sırât
Bayram dünya süsü ile bezenen için değil
بزینةالدنیا تزتین لمن العید لیس
Leyse'l 'îdü limen tezeyyene bi zîneti'd dünyâ
Ancak bayram, takvâ azığı ile azıklanan içindir 
بزادالتقوى ود ّتز لمن انماالعید
İnneme'l 'îdü limen tezevvede bi zâdi't takvâ
Bayram çeşit çeşit renklere bakan için değil
ن انواع نظر لمن العید لیس
Leyse'l 'îdü limen nazara ilâ envâ'i'l elvân
Ancak bayram, Rahmân’ın güzelliğine bakan içindir 
الرحمان جمال نظر لمن انماالعید
İnneme'l 'îdü limen nazara ilâ cemâli'r Rahmân

Ve salli ve sellim 'alâ es‘adi ve eşrafi nûri cemî‘il enbiyâi ve'l mürselin ve'l hamdü lillâhi rabbi'l ‘âlemîn...

Bayram Salâsı metninin Bağdatlı velî zatlardan Behlül-i Dânâ (Ebu Vüheyb b. Ömer Sayrâfi ö. 190/805) tarafından bir bayram günü Hârunnürreşîd (786-809)’in güzel elbiselerle halkının bayramını tebrik ettiğini görünce söylediği rivâyet edilen “Bayram yeni elbiseler giyenler için değildir, Ancak ilâhî azaptan emin olanlar içindir. Bayram bineklere binenler için de değildir, Ancak hatâ ve isyânı bırakanlar içindir”16 şeklindeki beyitleri ile hemen hemen aynı olması, salâ metninin Behlül Dânâ Hazretleri’nin beyitlerinden mülhem olduğu fikrini uyandırmaktadır.

(*)Türk Din Mûsikîsi’nde Salâ (Salât) Formu ve Salâ Besteleri