Vefa’nın Kayıp Mahaleleri
Fetihten sonra, İstanbul’da, Osmanlı idâresinde kurulmuş mahallelerin neredeyse tamamına yakın denebilecek bir çoğunluğunun fetih sırasında hizmetleri bulunan askerler (Ni’me’l-Ceyş) veya devrinin ünlü âlimlerinin vakıfları etrafında şekillendiği görülür
Bazı mahalleler ise, mahallede yaşayan önemli kişiler veya orada bulunan dikkat çekici yerlerin isimlerini almışlardır, ancak yüzyıllarca kalıcı olarak aktarılabilen mahalle isimlerinin, dikkate değer bir şekilde önemli şahsiyetlerin isimleri oldukları görülür.
Süleymaniye bölgesindeki mahallelerin yaklaşık dörtte üçünün, 1930’lu yıllara kadar, Fatih dönemindeki isimlerini taşıdıkları, 1922 Hayrât-ı Şerîfe Defterleri listelerinden ve 1930’da yayınlanan mahalle taksimatı mazbatalarından anlaşılmaktadır
Vefa semtinin deiçinde bulunduğu Süleymaniye bölgesi Süleymaniye Camii ve Çevresi, Tarihi Yarımada’nın kuzeyinde İstanbul’un üçüncü tepesinin Haliç’e bakan yamacında yer almaktadır. Doğu-batı yönünde Atatürk Bulvarı ile İstanbul Üniversitesi arasında; kuzey-güney yönünde ise Şehzade Külliyesi’nden Haliç kıyısına kadar uzanmaktadır. İsmini sınırları içinde bulunan Süleymaniye Külliyesi’nden almaktadır. Semt geleneksel evleri ve organik formlarını koruyan sokakların oluşturduğu mahalleri ile tipik Osmanlı Dönemi yerleşimi özelliklerini göstermektedir
24.05.2006 tarih ve 2006/10501 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Yenileme Alanı olarak ilan edilen ve çalışma alanı olarak belirlenen Süleymâniye Bölgesi’nde; Yavuz Sinan, Sarıdemir, Hacı Kadın, Demirtaş, Hoca Gıyâsettin, Molla Hüsrev, Süleymâniye ve Kalenderhâne Mahalleleri yer almaktadır. 1934 İstanbul Şehir Rehberinde; söz konusu mahallelerden, o tarihteki isimleriyle Süleymaniye el maruf, Molla Hüsrev, Kalenderhane mahalleleri Eminönü Kazası Beyazıt Nahiyesinde, Sarı Timur, Timurtaş, Yavuz Sinan, Hoca Gıyaseddin, Hacı Kadın mahalleleri Eminönü Kazası Küçükpazar Nahiyesinde görülmektedir.
İstanbul Şehremaneti ve İstanbul Belediye Mecmuasındaki mahalle taksimatıyla ilgili mazbatalar esas alınarak hazırlanmış olan listelerde yapılan çalışmada, bölge sınırları içinde kalan 8 mahallenin, 1926 öncesinde, 27 eski mahalleden meydana geldiği tespit edilmiştir. Bunlar; Demirtaş, Hoca Hamza, Kepenekçi Sinan, Sarıdemir, Kâtip Şemsettin, Suhte Hatip, Hoca Gıyâsettin, Rüstem Paşa, Hoca Hayrettin, Yavuz Sinan, Hacı Kadın, Vefâda Dâr-ül Hadis, Şemseddin Molla Gürâni, Hoca Hâlil Attâr, Revânî Çelebi, Hoca Teberrük, Sekbanbaşı İbrahim Ağa, Molla Hüsrev, Beyazıt Veli, Mercan Ağa, Sâman Vîrân-ı Sâni, Bezzâz-ı Cedîd, Sâman Vîrân-ı Evvel, Süleymâniye Elmâruf, Kalenderhâne, Voynuk Şücâüddin, Fevzîye mahalleleridir (Ölçer, 2014). 1877 salnamesindeki kayıtlar incelendiğinde, 27 eski mahallenin tamamının listede bulunduğu, ancak ikisinin farklı isimlerle yer aldığı görülür (İşli, 2002).
Mazbatalardaki ‘Hacı Kadın’ mahallesi, ‘Mahalle-i Hızır Bey’ ve ‘Beyazıt Veli’ mahallesi, ‘Mahalle-i Sarı Bayezid’ olarak kaydedilmiştir. Bu mahalle isimlerinin her iki şekilde de kullanıldıkları göz önüne alındığında 1877-1926 yılları arasında, bu bölgede, mahalle sayı ve isimlerinde büyük bir değişiklik olmadığı söylenebilir. Bugün Süleymâniye Bölgesinde bulunan 8 mahalle, yukarıda isimleri verilen 27 mahallenin birleştirilmesiyle oluşmuştur. (Şekil 1) 1926 tarih ve 744 sayılı kânun gereği birleştirilerek ortadan kalkan eski mahallelerin bugün hangi mahalle içinde kaldığı aşağıda listelenmektedir
Yukarıya bir kısmı alıntılanmış olan Mahalleler ile ilgili daha detaylı bilgi için Seniye Selcen ONUR ve İbrahim NUMAN adlı kişilerin “İstanbul Süleymâniye Bölgesinin Kültür Değerlerinin Sürekliliği Kapsamında Yenilenmesi ve Korunması” isimli doktora tezi çalışmasından üretilen "Fatih Döneminde Süleymaniye Bölgesindeki Mahalleler" adlı araştırmadan alınmıştır..
Makale için buraya tıklayınız
Vefa semtinin deiçinde bulunduğu Süleymaniye bölgesi Süleymaniye Camii ve Çevresi, Tarihi Yarımada’nın kuzeyinde İstanbul’un üçüncü tepesinin Haliç’e bakan yamacında yer almaktadır. Doğu-batı yönünde Atatürk Bulvarı ile İstanbul Üniversitesi arasında; kuzey-güney yönünde ise Şehzade Külliyesi’nden Haliç kıyısına kadar uzanmaktadır. İsmini sınırları içinde bulunan Süleymaniye Külliyesi’nden almaktadır. Semt geleneksel evleri ve organik formlarını koruyan sokakların oluşturduğu mahalleri ile tipik Osmanlı Dönemi yerleşimi özelliklerini göstermektedir
İstanbul’da bir mahallenin kurulabilmesi için öncelikle mahalleye adını veren mescit vakfının kurulduğu, tahrir defterlerine “mahallelerin kurucu mescitleri” olarak kaydedildiği ve zamanla mahallelerin oluştuğu anlaşılmaktadır (Gürsoy, 2019).
Mahalle taksimatının başlatıldığı 1926 yılında, İstanbul’da 600ün üzerinde mahalle bulunmaktaydı. Bu mahalleler bir cami veya bir mescit etrafındaki üç, beş sokaktan müteşekkildi. Sayıları fazla olan mahalleleri yeni belediye düzeni ile kontrol etmek zor olduğundan, şehri belli mıntıkalarla dairelere bölüp, mahallelerin sınırlarını belirleyip bu dairelere bağlama ihtiyacı duyulduğu için, kadastro heyetinin tasarrufuyla, İstanbul’daki mahallelerin, üçü beşi ya da altısı yedisi birleştirildi ve bunlara uygun birer isim verildi. 24.05.2006 tarih ve 2006/10501 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Yenileme Alanı olarak ilan edilen ve çalışma alanı olarak belirlenen Süleymâniye Bölgesi’nde; Yavuz Sinan, Sarıdemir, Hacı Kadın, Demirtaş, Hoca Gıyâsettin, Molla Hüsrev, Süleymâniye ve Kalenderhâne Mahalleleri yer almaktadır. 1934 İstanbul Şehir Rehberinde; söz konusu mahallelerden, o tarihteki isimleriyle Süleymaniye el maruf, Molla Hüsrev, Kalenderhane mahalleleri Eminönü Kazası Beyazıt Nahiyesinde, Sarı Timur, Timurtaş, Yavuz Sinan, Hoca Gıyaseddin, Hacı Kadın mahalleleri Eminönü Kazası Küçükpazar Nahiyesinde görülmektedir.
Mazbatalardaki ‘Hacı Kadın’ mahallesi, ‘Mahalle-i Hızır Bey’ ve ‘Beyazıt Veli’ mahallesi, ‘Mahalle-i Sarı Bayezid’ olarak kaydedilmiştir. Bu mahalle isimlerinin her iki şekilde de kullanıldıkları göz önüne alındığında 1877-1926 yılları arasında, bu bölgede, mahalle sayı ve isimlerinde büyük bir değişiklik olmadığı söylenebilir. Bugün Süleymâniye Bölgesinde bulunan 8 mahalle, yukarıda isimleri verilen 27 mahallenin birleştirilmesiyle oluşmuştur. (Şekil 1) 1926 tarih ve 744 sayılı kânun gereği birleştirilerek ortadan kalkan eski mahallelerin bugün hangi mahalle içinde kaldığı aşağıda listelenmektedir
Makale için buraya tıklayınız
