Damat İbrahim Paşa Camii
Kalenderhane Mahallesi, Dede Efendi Caddesi'nde, köşede bulunan sebilin arkasında, Şehzade Camii'nin mihrap yönünün karşısında 4 numarada bulunmaktadır.
Cami, H.1132/M.1720'de Sultan III. Ahmed'in Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Hadika, bu camiin "Daru'l-Hadis Mescidi" adıyla tanındığını ve "Daru'l-Hadis"in dershanesi olduğunu yazar1.
Dış avlu kapısının sağında bulunan cami, kare planlı ve tek kubbelidir. Kubbe, dıştan sekiz köşeli tanbur üzerinde yükselir. Yapı, taş ve tuğladan olup dış görünüşü sade ve orjinaldir. Kubbenin çapı 10 metredir. Camiin son cemaat yerinin önünde yerden 75 cm. yükseklikte 4 mermer korkulukla çevrili sütun boşlukları yer alır. Son cemaat yeri önde ye yanda dörder, aynalı tonozla örtülüdür. Bu aynalı tonozların içi kalem işleriyle süslüdür.
Camiye ahşap bir kapıdan girilir. Söve kısımları mermerdir ve kapının üzerinde, içten yuvarlak bir kemer vardır. Söve kısımlarında bulunan mermer üzerindekiyüksek kabartma süslemeleri döneminin eseridir ve oldukça nefistir.
Kapı sövesinin iç kısmında altın yaldızlı mukarnaslar vardır. Fakat bu altın yaldızlar şimdi dökülmüş durumdadır. Kapının dış tarafındaki mermer kabartmalarda, vazodan fışkıran laleler, sümbüller, karanfiller ve yıldız çiçekleri bulunur. Kapının iki yanındaki pencereler dikdörtgen biçiminde olup düz atkılı demir parmaklıdır ve içten kapakları vardır. Mihrap duvarında mihrabın iki yanında sivri kemerli iki pencere vardır. Üstte ise yuvarlak tek pencere bulunmaktadır. Bu pencere dıştan mermer şebekelidir. Kapının karşısındaki duvarda iki pencere ile minareye çıkış kapısı yer alır. Taban, altıgen taşlarla döşenmiştir. Kubbeye geçiş tromplarla olur. Bu dilimli trompların altında mukarnaslı bir bölüm vardır. Bu mukarnaslar tüm kubbe çevresince devam eder. Kubbe trompları, pencere üstleri, mihrap, mihrabın yan ve üst kısımları, giriş kapısının üstü hep kalem işleriyle süslüdür.
Camiin mihrabı beşgendir. Kalem işleri ve mukarnaslarla süslü olan mihrabın üstünde, içi dilimli sivri bir kemer vardır. Dilimlerin içi kalem işleriyle doldurulmuştur. Mihrabın yanındaki çerçeveler içinde yine sümbül, lâle ve yıldız çiçekleri bulunmaktadır.
Giriş kapısı üzerinde, Camiin H. 1132' de yapıldığını gösteren bir kitabe bulunmaktadır.
Daha sonra yapılan tek şerefeli minarenin tarihi belli değildir ve çok sadedir.
31X22 m. boyutlarındaki avlu muntazam değildir. Ortasında şadırvan ve çevresinde Darul-Hadis odaları vardır. Şadırvan, son zamanlarda tamir görmüştür. Başlıkları baklavalı sekiz mermer sütunun üzeri sivri bir çatı ile örtülüdür. Hazne kısmı sekiz köşelidir ve mermerden yapılmıştır. Musluğun iki yanında selvi motifleri görülür. Çatısı ahşaptır.
Avlunun etrafındaki "Daru'l-Hadis" odaları 3.5x4 m. boyutlarında olup, üstleri kubbe ile örtülüdür. Burada toplam 13 oda bulunmaktadır. Bu odaların önünde revak kısmı yer alır. Sütunları mermer olan ve birbirine sivri kemerlerle bağlanan bu kısmın giriş kapısı karşısındaki bölümü cam ile avluya kapatılmış olup Verem Savaş Derneği'nce işgal edilmektedir.
Söz konusu "Daru'l-Hadis" odalarından birisi kütüphanedir. Meşhur Şair Nedim, bu kütüphanenin memurluğunu yapmıştır. 15x17 m. boyutlarındaki kütüphanede, Damat İbrahim Paşa'nın vakfettiği kitaplar arasında tezhip ve minyatürle ilgili kitaplar da vardır. Daha sonra bu kitaplar, Süleymaniye Kütüphanesine aktarılmıştır.
Köşede, H.1132/M.1719 yılında III. Ahmet zamanında yapılmış "Daru'l Hadis" sebili bulunmaktadır.
Camiin hazire kısmında, Damat İbrahim Paşa ile yakınlarının kabirleri vardır.1959-1966 yıllarında bütün külliye tamir görmüş olup 2014 yılında da restorasyona alınmıştır.
1.Hadika. c.I, s. 41;Cami hakkında bilgi için bkz.İbrahim Paşa Camii, Türk Ansiklopedisi (Semavi Eyice tarafından yazılmıştır).
