Hisse hakkı el birliği ilişkisinden, paylı mülkiyet ilişkisinden ve şirket ortaklığından kaynaklanabilir.
Hisse hakkının hacziyle ilgili olarak İcra ve İflâs Kanunu 94. maddesinin yanı sıra Türk Medeni Kanununda, Türk Borçlar Kanununda ve Türk Ticaret Kanunu’nda özel hükümler öngörülmüştür.
Buna göre hisse hakkının haczinde her bir hisse hakkı için ayrı değerlendirme yapmak gerekir.
a. Şirket Hisselerinin Haczi
Türk Ticaret Kanunu’nun 133. maddesinde şirketlerle ilgili olarak özel düzenleme öngörülmüştür.
Bu maddeye göre, bir şahıs şirketi devam ettiği sürece ortaklardan birinin kişisel alacaklısı, hakkını şirketin bilânçosu gereğince o ortağa düşen kâr payından ve şirket fesholunmuşsa tasfiye payından alabilir.
Henüz bilânço düzenlenmemişse alacaklı bilânçonun düzenlenmesi sonucunda borçluya düşecek kâr ve tasfiye payı üzerine haciz koydurabilir. Sermaye şirketlerinde alacaklılar, alacaklarını, o ortağa düşen kâr veya tasfiye payından almak yanında, borçlularına ait olan, senede bağlanmış veya bağlanmamış payların, 9.6.1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun taşınırlara ilişkin hükümleri uyarınca haczedilmesini ve paraya çevrilmesini isteyebilirler.
Haciz, istek üzerine, pay defterine işlenir. Bunun dışında, alacaklılar, tüm ticaret şirketlerinde alacaklarını, ortağın şirketten olan diğer alacaklarından da alabilme ve bunun için haciz yaptırabilme yetkisini haizdir.
Ayrıca Türk Ticaret Kanunu’nun 249. maddesinde kollektif şirketle ilgili düzenleme yapılmıştır. Her bir şirketi ayrı değerlendirmek gerekir. Anonim şirketlerde hisse senedi veya ilmühaber çıkarılmış ise bunlar icra müdürlüğünce taşınır gibi haczedilir ve icra müdürlüğünce muhafaza altına alınır. Hisse senedi çıkarılmamış ise, borçlunun üçüncü kişi nezdinde bulunan ve henüz kıymetli evraka bağlanmamış hisse hakları (çıplak pay) icra müdürlüğü tarafından mahalline bizzat gidilerek pay defterine işlenmek suretiyle yapılabileceği gibi şirkete yazılacak bir haciz yazısıyla da yapılabilir.
Bu durumda haciz yazısını şirkete ulaştığı tarihte haciz konulmuş olur. Haciz ayrıca ticaret siciline bildirilir. (İİK m.94) Limited şirket hissesinin haczi de mümkündür. Zira Türk Ticaret Kanunu’nun 133. maddesine göre limitet şirketlerde ortağın şahsi borcundan dolayı ortaklık payının haczine izin verilmektedir. Sermaye şirketlerinde alacaklılar, alacaklarını, o ortağa düşen kâr veya tasfiye payından almak yanında, borçlularına ait olan, senede bağlanmış veya bağlanmamış payların, 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun taşınırlara ilişkin hükümleri uyarınca haczedilmesini ve paraya çevrilmesini isteyebilirler.
Haciz, istek üzerine, pay defterine işlenir. Kooperatiflerde ise, Kooperatifler Kanunu’nun 19. maddesi gereğince, kooperatif hissesinin haczi mümkün değildir. Buna karşın borçlu ortağın faiz gelir-gider farkından hissesine düşen miktar ve kooperatifin dağılmasında ortağa ödenecek pay haczedilebilir. Haciz üçüncü şahıs kooperatife haciz yazısı tebliğ edilmek suretiyle gerçekleştirilir. Kolekt if ve komandit şirket hissesinin haczinde de Türk Ticaret Kanunu hükümleri dikkate alınmalıdır.
Türk Ticaret Kanunu’nun 249. maddesine göre, bir ortağın kişisel alacaklısı, borçlunun kişisel mallarından ve 133 üncü madde gereğince şirketteki kâr payından alacağını alamazsa, tasfiye sonunda borçlu ortağa düşecek paya haciz koydurmaya ve altı ay önce ihbarda bulunmak ve hesap yılı sonu için hüküm ifade etmek üzere, şirketin feshini istemeye yetkilidir.
Buna göre borçlu ortağının tasfiye payı İcra ve İflas Kanunu 94. maddesi gereğince haczedilebilir. Tüzel kişiliği bulunması sebebiyle haciz yazısı şirkete tebliğ suretiyle tamamlanır. Adi şirket hissesi haczi ise, İİK’nun 94. maddesine göre yapılır. Adi şirketin tüzel kişiliği olmadığı için haczin şirketin tüm ortaklarına bildirilmesi gerekir. Bu bildirim ile borçlu ortağın tasfiye payı üzerinde tasarruf hakkı sona erer.
Alacaklı, borçlunun adi şirketteki tasfiye payını veya kâr payını haczettirebilir. İcra dairesi taşınmazlar için tapu siciline bildirimde bulunur, menkullerde ise gerekli diğer tedbirleri alır.
b. İştirak (El Birliği) Halinde Mülkiyet Hissesinin Haczi
İştirak halinde mülkiyet hissesinin haczi İİK. 94. maddeye göre yapılır. Haciz hissedarlara tebliğ edilir.
Taşınmaz mallarda ilgili tapu siciline bildirim ve ilgililere tebliğ edilir. Taşınırlarda ise başkasına devri engel olmak amacıyla tedbirler alınır. Haciz kararı tebliğ edilmek suretiyle gerçekleştirilir. İştirak halinde mülkiyet ilişkisinin söz konusu olduğu miras ortaklığında mirasçıların miras hisselerinin haczi İİK. m.94’e göre yapılır.
Haczin, ilgililere (vasiyeti tenfiz memuruna, var ise temsilciye bunlarda yok ise tüm mirasçılara) tebliğ edilmesi gerekir. Taşınırlarda başkasına devri engel olacak tedbirler alınır. Taşınmazlar yönünden ise tapu siciline bildirimde bulunulur.
c. Müşterek (Paylı) Mülkiyet Hissesinin Haczi
Müşterek mülkiyet payı üzerinden tasarruf mümkün olduğu için müstakilen haczin ve satışı mümkündür.
Taşınmazlarda tapu siciline şerh edilmesi menkul mallardan temliki tasarrufu sınırlayacak tedbirler alınmak suretiyle haciz gerçekleştirilir. Payı haczedilen paydaşın dışındaki diğer müşterek maliklerin kendi payları üzerindeki tasarruf hakkı sınırlandırılmamalıdır
Kaynak : Adalet Bakanlığı -http://www.pgm.adalet.gov.tr/duyuru/2012/aralik/1.pdf
@erolkaranet - 06.10.2017
