Fason sözcüğü genelde her sektör tarafından kullanılır. Tekstil sektöründe fason kavramı bir çok çağrışımlar da dahi bulunsa bile genelde bir başka firmanın malını üreten yer , takipçisi de işletme adına üreten yerleri kontrol eden , işin takibini yapan kişidir.
Fason kelimesi Fransızca kökenli bir sözcük olup “facon”dan dilimize yerleşmiştir. Ansiklopediler “fason” kelimesinin karşılığı olarak “ bir yan firma tarafından irtibatta bulunduğu bir ana firmaya ait bir mal ya da hizmetin tümünün ya da bir bölümünün üretilmesidir ” şeklinde belirtir. Fason firma denildiğinde bu tür yerleri anlarken küçük ya da büyük bir işletme konusunda belirli bir tarif yok.Yani, fason çalışan firma küçük ya da büyük bir yer olabilir. Fasonu takip eden , kontrolle yükümlü bulunan ve onun işletmeler arasında koordinesini sağlayan işgörene de “fason takipçisi” denilir.
TARİHÇE
Fasonun tekstil dünyası ile ilişkisi yıllarca var gözükmesine rağmen ilk ciddi yaklaşımlar 1970’li yılların sonlarına rastlar. Bu sektörde iş yaptıran firma fason işlerini önceleri bildik ,tanıdık ve güvenilir yerlere yaptırdığından fason çalışan firmaların kontrolünü düşünmemişlerdir.1980’lere kadar iç piyasa firmalara mal üreten konfeksiyon ,örgü ve dokuma ve de boya firmaları gelişen tekstil sektörüne paralel olarak bir gelişme içine girmişlerdir. 1980 sonrası ÖZAL hükümetiyle başlayan hızlı işyeri açışları ve o günlerde sıkça kullanılan deyimle “ her tornavida tutmasını bilen ve parası olan ” herkes bir işletme açınca iş yaptırmak isteyen firmalara da bir çok alternatif çıkmış oldu. İç piyasanın aksine daha fazla malı aynı makine ve işçi sayısı ile yaptığını gören küçük işletmeler iç piyasadan elini çekip ihracatçı firmalara yöneldiğinde fasona iş yaptıracak olanlar bu kez kalitenin yanında ucuz ve zamanında teslim özelliklerini aramaya başladılar.Bu arada bir çok işletme sahibi kendi bünyesinde işçi giderleri , vergi , kira sair masraflarla uğraşmaktansa fason firmaları tercih etmeleri de bu tür çalışan firmalara olan ilgiyi artırdı.
İşte fasonun üretici firmalar tarafından talep edilmesi yeni bir iş kapısını açmış oldu.Takipçilik...
Firmalar fason olayını ilk başlarda firma bünyesinde işi bilen , sorumluluk yükünü zevkle omuzlayabilecek “kendi”lerinden biriyle yürütmeye başladı. İlk yıllarda fason takibinin bir anlamı vardı. Fason çalışan firmalar ana firmadan gelen temsilciyi karşılarında gördüklerinde deyim yerinde ise “maliye müfettişi”ni görmüş gibi olurlardı .En küçük bir aksiliğin olmaması için adeta içten içe dua ederlerdi. Onların rahatlaması kontrol görevlisinin işlerin iyi gittiğini söylemesi ile olurdu. Ama aksi olduğu zaman işleri kontrole gelen fason takipçisi bir “hain” idi.
Ve zaman geçti.Eski çamlar bardak olmaya, köprülerin altından sular akmaya başladı. Sonunda hele bu günlerde fason takipçiliğinin de suyu çıkmış oldu. İster kumaş temininde, ister boya ve baskı işlerinde, ister dikiş-nakış işlerinde olsun her hangi bir iş takip eden görevlinin firma temsilcisi olduğu bir yana bırakılmaya başlandı.
Bugün için işin ciddiyeti ile çalışan ve adı inspektör olarak bilinen yabancı firma temsilciliğini yapan firmaların elemanları sürdürmektedir.Gerek aldıkları ücretin yüksekliği , ellerinde bulunan imkanlar , firma tarafından verilen yetkiler ve en az yabancı dil bilecek şekilde eğitim görmüş olmaları ve de iş tecrübeleri ile saygınlıklarını muhafaza ediyorlar.Ancak diğer konfeksiyon üreten firmalar da aşağıda değineceğimiz şekliyle eleman alınınca saygınlıktan söz edilemiyor.
Ve bu da kalitenin düşmesine sebeb oldu.
İşverenler fason takipçisi gözüyle baktıkları işgörenleri genellikle ucuz elemanlar ,şoförler,dikiş dikmesini bilmeyen ,kumaşı tanımayan ,boyayı nalburda gören, nakışı çeyiz hazırlayan kızların elinde görenler arasında bulmaktadırlar. Bir firmada fason takipçisi ile dolaşan bir şöför bir süre sonra bir başka firmaya fason takipçisi olarak gidebilmektedir. Ucuz bir elemanı karşısında gören firma sahibi ise onun neyi,ne kadar bildiğini araştırmadan işe alıyor. Ve bizim şöför fason takipçisi de bir iki partiyi diktirip firmaya getirdiğinde ortalık çınlamaya başlıyor. İşler bozuk.
Ve daha nice örnekler...
NASIL BİR FASON TAKİPÇİSİ
Fason takipçiliği aslında bilgi ,beceri yönü ağır basan teknik yönleri güçlü olan elemanlarla yapılmalıdır. Gerek takipçi aldığı işin sorumluluğunu bilmeli,bunu anlayabilmeli gerekse bu görevi verecek olan firma sahibi bu elemanın kendi temsilcisi olduğunu bilecek anlayışa sahip olacaktır. Fason takipçiliği zor bir uğraştır. Ama bunun zevkli ve kolay kılma yolu da bu işi yapanın elindedir.
Fason takipçisinin özellikleri nedir denildiğinde buna yanıt vermek zordur. Ancak temelde olması gereken unsurlar ;
1 . Teknik yönleri güçlü olmalıdır. 2 . İyi hizmet etmesini bilmelidir. 3 . Dış görünümünün iyi olması gerekir. 4 . Saygınlık kazanmış olmalıdır. 5 . İş yaptıracağı firmalarla iyi ilişkiler içinde olmalıdır. 6 . Firmasının ve malının sorumluluğunu bilmelidir. 7 . Yaptıracağı malın tüm özelliklerini bilmelidir. 8 .Denetimlerine ,kontrolüne kayıtlarına sahip olmalıdır. 9.. Sorun çözme, öneri getirme ve yaklaşımlar yaratabilmelidir.
HAM KUMAŞ FASON TAKİPÇİLİĞİ
Tekstil sektöründe ilk aşama ipliklerin kumaş haline getirilmesi ya da piyasada mevcut olan kumaşların kendisi için çalışan işletmenin veya müşterilerin siparişleri doğrultusunda temin edilmesi ile başlar. Bu iş genelde entegre tesise sahip işletmelerde kendi örme departmanlarında temin edilmeye çalışılsa da ne yazıkki durum her zaman istenen gibi olmamaktadır. Bu nedenle temin edilmesi gerekli olan kumaşlar için birilerinin piyasada araştırma yapması gerekmektedir. Bu durumda fason takipçisi devreye girmektedir. Ham kumaş diye tabir edilen kumaşın dokutulması ya da ördürülmesi iki aşamada olmaktadır. Bunlardan birincisi iplik aşamasında diğeri ise hazır kumaş aşamasında olmaktadır. İplik aşamasında yapılacak olan kumaş takipçiliğinde firmaının iplik alarak ördürme yoluna girmesiyle başlar ancak bunun her türlü riskine katlanması da gerekiyor.Risk dediğimiz olayın temelinde yatan unsurların en önemlisi iplikten doğacak hataların fason örme yapan işletmenin sorumluluğunda olmamasıdır. Ayrıca fason çalışan üretici firmalar sipariş olarak gelen ipliğin kalitesine dikkat edeceğine kısa zamanda çok üretmeyi tercih edeceğinden , gönderilen ipliğin kalitesi ile ilgilenmemektedir. Bir de kontrol edilmeyen ipliğin bozuk çıktığını düşünürseniz , alınan tonlarca bozuk ipliğin sebeb olduğu tonlarca bozuk kumaş elinizde kalmış olur. Hele ki alınan iplik faturasız ve de ucuz olduğundan iade edilemeyecek durumda ise ya artık kumaş alan piyasalara ( ki artık kumaş alıcıları bile abrajlı, patlak, tuşesi bozuk , rengi kaçmış kumaşları almaktan imtina ediyorlar ya da fira fiyatına almak istiyorlar ! ) satmaktan başka çare kalmıyor. Harcanan emek, ödenen fason ücreti, kaybedilen zaman da cabası olmaktadır. Eğer kumaşa ihtiyacı olan firmanın kendi örme makinesi yoksa artan ipliklerin değerlendirilememesi de ikinci bir risk olmaktadır. İplikten örmeye giren ve örme işlerini tamamiyle fason firmalarda yaptıran ana firmaların fason takipçileri de iplik bozuk çıktığında kendi işverenine dönüp “ ediyim mi durdurayım mı “ diyerek işin içnden sıyrılıp iplik bozuk,malı devam bu durumda sorumluluğu mal sahibinin üzerine yıkma yolunu kolayca seçiyor. Ya da fason örmeciden numune görmeden malın tamamı alındığında girilen zarar sadece ana firmaya mal edilmiş oluyor. Bu konuda fason takipçisinin bir tek sözü şu olur. “ ucuz bulup o ipi almasaydı...” gibi ..Kendi bünyesinde örmesi olmayan firmanın iplikten işleme girmesi genelde yanlış ve hatta bu durumda fason takipçisine fazlaca sorumluluk yüklenmemiş olunuyor.Zira iplikten örgüye ya da dokumaya girilmesi istenen kumaş hazırlatma devresinde fason takipçisinden sadece istenen kumaşı oluşturacak uygun makinenin bulunduğu yerleri ve uygun fiyatları bulmak ve bu konuda gerekli girişimlerde bulunmasıdır.
Bir kumaş örme takipçisinin yapması gereken vazifelere değinelim. Planlamadan alınacak programlara göre istenen kumaşın içeriğini ve miktarını belirler. Elinde bulunan atelye portföyüne göre temin etmesi gereken kumaşın hangi feın (fayn) ve pus makinada yapılabileceğini tespit eder .Uygun makinenin bulunduğu fason yapan firma bulunduğunda dikkat edilmesi gereken diğer unsuların yanında fasoncunun ilgisi, üretimin söz verildiği tarihte başlanıp başlamayacağı,işyeri disiplini, çalışanların işe olan dikkatleri, makinelerin teknolojiye yakınlığı, temizlik gibi yan faktörlerde kontrol edilmelidir.Ve bu araştırmasını yaptıktan sonra ilgili üreticiye miktarı belirten bilgilerle kumaşa başlamasını söyler. Siparişi geçmesiyle takipçinin görev ve sorumluluğu daha da artmış olur. Zira bir siparişi eli kalem tutan herkes geçer. İyi bir fason takipçisinin görevi burada başlar. İster firma tarafiından oluşturulsun ister kendi çabasıyla olsun bir rapor düzenler. Bu raporda olması gereken bilgiler genelde şunlar olmalıdır. Örme ya da dokumaya başlanılmış mı , Makinanın pus ve feın durumu uygun mu. İlk numune görülmüş ve firma yatkilisi tarafından okeylendi mi . Ham gramaj ve en kontrolü yapıldığında istenen ve gerçeklenen değerler aynı mı . Ajurlu ya da jakarlı kumaş çalıştırılıyorsa bunların raporları doğru mu.Tüm buların tespiti için yapılan kontrolden sonra alınanan ilk numune kontrol makinesinde incelenir. Gerekli kontroller yapıldıktan sonra kumaşın üretimine devam kararı verilir.Aksi durumda üretim durdurulur. Gerekli önlemler alınır. Üretime geçilmesi sağlanır. Ancak üretim aşamasında kontrollerin devamlılığı şarttır. Ve mümkünde gece ve gündüz üretilen mallar ayrı ayrı incelenmelidir.
BOYA BASKI FASON TAKİPÇİSİ
Firmaya girmiş olan ve üretim için gerekli olan ham kumaşların kalite okeyi verildikten sonra bunların siparişe göre istenen renk ve miktarda boyanması ya da emprime baskı olması gerekir.Planlama tarafından hazırlanan boya programlarına göre firma deposunda bulunan malların önce kumaşları boyayacak olan boyahanenin kazanlarına göre partilenmesi yapılır. Partilenip boyahaneye gönderilen kumaşlara ait boyama talimatları da boyahaneye teslim edilir. Boya takip sorumluları parti programlarını boyahanelere verdikten sonra sağda solda dolaşmaya çıkmaz tabii ki...Öncelikle malların istenen özellikte ve kalite ile zamanında firmaya gelmesini sağlayacak tedbirleri alacaktır. Malın istenen şekilde gelmesinin birinci şartı boyahanenin ziyaretidir. Ve bu ziyaretler müşteri temsilcilerinin odasında yapılan ikramın keyfini sürmek değildir. Malın işletme içerisindeki hareketlerini takip etmektir. Boyahane işletmesinde malın hareketleri de genelde şu şekildedir. Kumaşlar işletmenin neresindedir. Ön kasara girmiş mi, kasar sonrasında kumaşın yüzünde bit, yabancı elyaf, palamut gibi olumsuzluklar var mı, boya aşamasına geçilmiş mi, kurutma sonrası kumaş rengi nasıl, ütü aşamasında kumaş maylarına uygun ütü yapılıyor mu, verilen en de ram ya da dekatür ütü yapılıyorsa ütü sonrası çekmezlik ve renk haslıkları kontrol edildi mi...Tüm bu kontroller sonrasında tüm veriler olumlu ise kumaş firmaya getirilir
Boya dışında kumaşa baskı da yapılacaksa kumaş emprimeye gönderilir. Emprime genelde boyanmış ya da kasarlanmış kumaşlar üzerine olur. Baskıdan doğacak hatalar boyaya göre daha fazla çıkar. En küçük bir tozun bile kalıba yapışması ile bir parti kumaş kullanılamaz duruma düşebilir. Boya aşamasında yapılan kontroller burada da yapılır.baskı takibinde kumaş metraj ya da parça baskı olarak ne şekilde yapılacaksa kalıplar istenen ebata uygun olmalıdır. Desenin oturmuş olması, kalıpların temizliği, fiksenin iyi yapılmış olması , fikse yaparken kumaşın sararmaması , malın sertleşmemsi gerekir.
Firmaya giren kumaşlar kalite kontrol departmanlarında her yönüyle test ve kontrol yapılır.
AKSESUAR TAKİPÇİSİ
Bir mamul üzerinde mamulun albeni ile müşteriye sunulduğu faktörlerden biri de mamul için gerekli olan etiket, düğme, fermuar, kordon, lastik, boncuk, ekstrafor gibi yan malzemelerdir. Aksesuar olarak tanımlayacağımız bu malzemelerin takibi de başlı başına bir sorumluluktur. Bir etiket üzerinde unutulan bir nokta, bir fermuar elciğinin şekli , vatkanın istenen ebattan farklı olması, lastiğim polyester ya da pamuk olması gerekirken istenmeyen kalitenin kullanılması, ekstraforun ebat ya da özelliğinin yanlışlığı mamulün elde kalmasına sebeb olur. Bu nedenle aksesuar takipçisinin dikkat edeceği hususlar şu birkaç maddede toplanıyor.
1 . Planlamanın verdiği evsafta, kalitede ve miktarda temin edilmesi 2 . Ürünün satın alınmadan önce bir numunesinin müşteriye ya da temsilcisine okeyletilmesi..3 . Gelen ürünlerin siparişe uygunluğu 4 . Zamanında firmaya girmesinin sağlanması.
DİKİM FASON TAKİPÇİSİ
Konfeksiyonun yüz akı ürün dikiminin sağlanmasıdır. Bu da dikim takipçilerinin işi olmaktadır.Aslında dikime çıkılacak malın ön hazırlığı kumaş ya da baskı takipçilerinin yaptığı işten farklı değildir. Tüm fason takipçilerinin ön hazırlıkları aşağı yukarı aynıdır. Nasıl ki örülecek kumaş için gerekli makinelere ihtiyaç varsa dikilecek ürün için da gerekli makine parkuruna sahip dikim atelyeleri aranır. İhtiyaca cevap verecek atelyelerin firmaya uzaklığı, çalışan personelin disiplin durumu, işyerinin temizliği ve bakımı, çalışma saatlerinin uygunluğu, üretici firma yöneticilerinin işe olan ilgileri de dikkate alınır.Hatta abartmıyoruz , fason çalışacak yerin elektrik kesilmelerinin durumu dahi dikkate alınmalıdır. Herhangi bir ürünün atelyede üretimine geçilmeden önce yapılacak modelden bir kaç tane numune diktirilir. Bu numunelerin firma müşteri temsilcisi, stilisti ya da modelisti tarafiından kritiği yapılır. Gerekli düzeltmeler yapılacaksa yapılır ve atelyeye devam için okey verilir. Mümkünse dikimhaneler de durulur ,durulamazsa günde iki kez kontrol edilir. Malların zamanında bitip bitmeyeceği takip edilir. Dikilmek için gönderilen adetlerin tamamının takibi yapılır. Tüm bunların yanısıra dikim atelye takipçisinde aranılacak en büyük özellik dikim tekniğinden anlamasıdır. Dikimi bilmeyen, kumaşı tanımayan bir fason takpçisi GİYSİDE KALİTE KONTROL dediğimiz olaylara sahip olamaz.Zira bir ürünü bir atelyede diktirip getirmek iş değildir. Bir giysinin kaliteli bir şekilde firmaya dönmesini sağlamak için dikim fason takipçilerinin aşağıdaki husulara da dikkat etmesi gerekir.
Kumaşta kalite kontrol :
Giysinin kendisinde veya takım halinde ton farkı
Kumaşta ya da kullanılan malzemede delik olması
Kumaşın ters tarafının dikilmesi
Kumaşta leke ve yağlar
Kumaş kaçıklıkları
Kumaş çizgi ya da desenlerinin dengesiz oluşu
Kumaştaki iğne çizgileri
Diğer kumaş hataları
Boya ya da baskı kırıkları
May kayması ya da dönmesi
Dikimde kalite kontrol
Ayarsız dikişler
Fazla ya da az makine vuruşu
Kırık ve kopuk dikişler
Kumaşta delik oluşmasına sebep iğne kesikleri
Kötü dikiş tamiri
Dikiş uçlarının tutturulmaması veya sökülmesi
Hatalı dikim katlamaları
Dikim yerlerinde büzüşme
Dalgalı dikişler
Yıpranmış ya da aşınmış malzemeler
Rahatça hareket etmeyen kordonlar
Dikiş patlamaları
Uygun olmayan renk ve iplik kullanımı
Sökülebilecek dikiş atlamaları
Tamamlanmamış nakış
İç ve dış temizliği yapılmamış mallar
Ön alt etek kapatmalarının eşitsizliği
Yaka uçlarının farklı olması
Yakanın duruşu
Yakanın enseye yamuk dikilmesi, ortalanmayışı Ütü yanığı
Kol uzunluklarının farklı oluşu
Manşetteki gerginlik ve manşet görünümü
Ters dönen kollar
Kollarda kesik ya da delikler
Yamuk dikilmiş pensler ya da cepler
Dengesiz cepler
İşaret ya da çentiklerin görülmesi
Cep kapaklarının ceplerden dar olması
Kemer köprülerinin eğik olması
Kemer köprülerinin gergin olması
Eksik kemer köprüleri
Fermuar açılıp kapanması
Sağlam olmayan fermuar
Emniyet stoperi olmayan cepler
Hatalı düğme
Kesik ya da sökülen ilik örmeleri
Sağlam dikilmeyen düğmeler
Etiketlerin takılmamış ya da okunamayacak şekilde olması
Ütü katlanması ya da buruşması
Kumaş parlaması ya da esnemesi
Etiketlerin takılmamış ya da okunamayacak şekilde olmasıEtiketlerin takılmamış ya da okunamayacak şekilde olması Sayılan ve bu kontrolleri yapan takipçi aksak giden bir durumda üretimi durduracak, firmasını bu konuda en hızlı bir şekilde uyaracaktır.
Bitmiş bir ürünü kontrol edecek olan bir fason takipçisinin ihtiyacı olan aletler ;
1 . Kayıt formu
2 . Kabul edilecek hata örnekleri
3 . Yazılmış kalite standardı
4 . Hatasız dikilmiş bir örnek
5 . İyi aydınlatılmış yer.
6 . Mezura
7 . Ölçü detayları
8 . Etiket
© YUKARIDAKİ YAZI İHLAS MAGAZİN GRUBUNA AİT KONFEKSİYON&TEKNİK DERGİSİNİN HAZİRAN 1998 AYINDA YAYINLANAN SAYISINDA SAYFA 55’ TE YAYINLANMIŞTIR.
EROL KARA
