Yapılacak testlerden biri de muhakkak çekme testidir.( 1 )
Çekme testinin bir amacı kumaşın kesim ya da dikimden sonra oluşabilecek çekmelerinin ta baştan önüne geçmek için alınacak önlemleri sağlamak içindir.Çekmesi bozuk olan kumaş derhal terbiye işlemlerinin yapıldığı işletmeye gönderilir ve çekmesinin sağlanması istenir.Çekme testi yapılmadan kesilen ya da dikilen kumaş olması gereken beden ölçülerinden daima farklı sonuçların çıkmasına neden olur.Mesela yeni alınan bir giysinin ilk yıkamadan sonra daralması yada bollaşması çekmezlik denen işlemin sağlıklı yapılmamasından kaynaklanmaktadır.
ÇEKMEZLİK NEDİR
Örme kumaş sektörünün baş ağrılarından biri de kumaşta terbiye işlemlerinden sonra oluşan "çekme" problemidir.Kumaşta çekmezlik unsuru nam-ı diğer "sanfor" ; öyle bir dert ki, bu konuda olabilecek şikayetin ilk hedefi kumaş terbiye işlemcisi olan boyahane işletmeleri ya da bunun takipçisi olmaktadır.Suçlama alanını genişlettiğinizde geriye doğru makastarlar,planlamacılar,kumaş takipçileri,örmeciler ve terbiye işletmecileri gibi kumaşa eli değmiş herkesi hatta daha da ileri giderek ipliği dahi suçlayacak duruma düşülebilinilir.
Çekmezlik denilen sözcüğün en basit tanımı herkesin bildiği gibi ,değişik etkenler sebebiyle kumaş boyutunda olabilen değişikliktir.Genelde sanfor adını kullandığımız çekmezliğin anlamı, kumaşa terbiye safhalarında verilen fiziksel ve kimyasal tepkimeler neticesinde ölçülerinin bir daha değişmeyecek şekilde oluşmasını sağlamaktır.Fiziksel değişiklik yüksek ısı altında,kimyasal değişiklik ise sentetik reçine ile sağlanır.Bu tanımları biraz daha açarsak sanfor yüksek ısılı büyük çaplı bir silindir ile bu silindir üzerinde silindirden daha yavaş bir hızla yer değiştiren sonsuz bir keçe arasında geçirmeye dayanan bir işlemdir.
ÇEKMEZLİĞİN NEDENLERİ
Çekmezliğin anlamını bu şekilde ortaya koyduktan sonra baş ağrısı olarak nitelendirmenin sebeplerine geçelim.Dokuma kumaşlarda belirgin ve yaklaşımlı rakamlarla çekmezlik problemleri bilinip, bunun tedbirleri rahatça alınsa bile örme kumaşlarda çekmezliğin sağlanması için rahatlık kavramı o denli kolay kullanılamıyor.Örme kumaşta çekmezlik aslında ipliğin kalitesiyle başlıyor.Penye ve karde olarak isimlendirilen ve kendi içinde de ring ve openend diye çeşitleri olan ipliklerin kalitesinden kaynaklanan çekmeler iplik ve örme aşamasında belli olmayan gizli nedenlerden ilkidir.
Piyasada bulunan ipliklerin kalite konusunda fazlaca bir bilgiye sahip olamayan örme ve dokumacılar iplik alımlarında iplik numarasını kesin olarak söylerken fiyatının da cazip olmasını isterler. Bu nedenle daha ucuz iplik tercih edilirken aldıkları ipliğin kalitesinin sonradan nelere mal olacağını düşünmemektedirler . İplik tipinde veya belli özelliklerinde ortaya çıkan değişmelerin relakse olmuş pamuklu örme kumaşların ilmek sırası ve may yoğunluklarında farklılıklara neden olduğu bulunmuştur.( 2 )
Bir ikinci hata şekli ise örme makinelerinden kaynaklanan hatalardan olmaktadır. Çekmezliğe etki eden makine hatası dikkatsizlikten ya da kasti olarak yapılan bir makine ayarsızlığıdır.Dikkatsizlikten oluşan hata şekli makinee doku genişletici kasnak ayarsızlığından, ( çözümü, kasnağın ayarını uygun hale getiriniz ) sarma silindirlerinin ayarsızlığından, ( çözümü,silindirdeki tırtıllar aşınmışsa değiştiriniz ) sarma çubuğunun bozuk oluşundan, ( çözümü, başlangıçları düzgün yapın,sarma çubuğunu düzeltin ya da değiştirin ) çekim silindirlerinin iki tarafındaki farklı baskılardan ( çözümü, iki taraftan eşit ayar yapın ) oluşur.Örme aşamasında kasti olarak yapılan makine ayarsızlığından kastedilen ise örmecinin işin kurnazlığına kaçarak silindiri olması gereken pus'tan farklı ölçüde açarak müşteriyi yanıltması amacıyla yapılan bir çalışma şeklidir.( 3 )Bunun çözümü ise örmeciden almış olduğunuz kumaşı açtırarak pastal ya da torba halinde üç ya da beş gün bekleterek gerçek enine dönmesini sağlayabilirsiniz.( 4 )
Planlamacının çekmezliğe yansıyan hatası ise terbiye işlemi için talimat geçerken vermiş olduğu kumaşın en ve gramajını bilmeden verdiği ölçüm değerlerinden kaynaklanmaktadır.Ya da kumaşın özelliklerini bildiği halde pastalı kurtarmak amacıyla ya da kumaş metrekare ağırlığını değiştirmek amacıyla terbiyeciye vermiş olduğu kasti talimat sonunda oluşa gelen hatadır.
Kesim emri verilirken atlanan bir diğer önemli konu da pastalı atılan ve esnekliği herkes tarafından bilinen örme kumaşın kesim masasında iken serili olarak bekletilmeden makasın ağzına verilmesidir.Oysa bilhassa elastan içerikli kumaşlar ile süprem,ajurlu kumaşlar pastal atıldıktan sonra en az ( şayet vakit yoksa ) 24 saat masa üzerinde bekletilmelidir.Ayrıca serim yapılırken kumaşın gerdirilmeden kendi halinde serilmesi sağlanmalıdır.
Kumaşın terbiye işlemleri sırasında çekmezliğini etkileyen unsurların başında uygulanan metotların neler olduğunu bilmek gerekir.( 4 )
İLLA DA EĞİTİM
Çekmezlikte rastlanan sorunların iplik ya da teknik imkanlarla yapılan işlemlerle kaynaklanmasının yanı sıra işçilik hatasıyla kaynaklandığını belirtmeden geçemeyeceğiz.
Tüm tekstil ve konfeksiyon sektörünun derdi olan kalifiye iş gören problemine burada da değinmek zorunda kalacağız.İşletmelerde işini bilen ve işine gerekli hassasiyeti göstermeyen çalışanlar yüzünden teknolojik gelişmeye ayak uyduran son sistem makineler mevcut olsa bile adamsendecilik ve bilgisizliğin yan yana gelmesiyle sanfor makinesinde ya da ram makinelerinde çalışan iş görenin kendisine verilen talimatlara uymayışı yüzünden kumaşın farklı ölçüde işlem görmesine sebep olunmaktadır.
Eğitimin teknolojik gelişmelere paralel olarak yürütülmesinin sağlıklı sonuçlar vereceğini burada bir kez daha tekrarlamakta yarar görmekteyiz.
Bazı kumaşların pus ve fıne sınıflandırılmalarına göre olabilecek çekme oranları
KUMAŞ İSMİ PUS FİNE GR/M2 ÇEKME ORANI EN BOY
30/1 PENYE SÜPREM 30 28 140 2/4 4/6
30/2 PENYE SÜPREM 30 20 210 2/5 3/6
30/1 JAKARLI SÜP 30 28 140 3/4 4/6
ÜÇ İPLİK -30/30/10 30 20 270 3/4 4/6
İKİ İPLİK-20/10 30 20 260 5 6
İNTERLOK 30/2 PENYE 30 18 235 3 5
LYCRALI SÜPREM 30 28 165 4/5 7/8
KAYNAKÇA :
1 . E.KARA . Alt tarafı kontrol,ya üst tarafı.KONFEKSİYON&TEKNİK.Eylül 1996.
2 . S.Allan Heap&Jill C.Stevens (Terc.:Yrd.Dçt.Dr.C . CANDAN) İplik özelliklerinin pamuklu örme kumaşların çekmesi üzerine tesiri. ÖRME&TEKNİK Haziran 1997.
3 . E.KARA. Beni tanıyor musunuz. ÖRME&TEKNİK .Nisan 1997)
4 . M.AKAAYDIN-M.TASMACI. Örme konfeksiyon işletmelerinde kalite kontrol verimlilik ve otomasyon.KONFEKSİYON&TEKNİK Haziran 1997.
©YUKARIDAKİ YAZI İHLAS MAGAZİN GRUBUNA AİT ÖRME&TEKNİK DERGİSİNİN ARALIK 1997 SAYISINDA SAYFA 94’ TE YAYINLANMIŞTIR.
EROL KARA
