Yani işletmelerde Bizans oyunları ya da daha kibarcası hileler , yalanlar , aldatmalar , çalmalar , çırpmalar Bugün işletmelerde hileli eylemler önemli bir sorun durumuna gelmiştir. Aslında toplumun değer yargısından yola çıkarsak , toplumda hilenin çok farklı alanlarda çok farklı türleri bulunduğunu görürüz..
Bunlar arasında, vergi ,sigorta , sağlıkla ilgili hileler, bilgisayar yazılım suçları, internet hileleri, kredi kartı yolsuzlukları vs. örnek gösterilebilir. Toplumdaki bu hileler ,uzayıp gidebilir. Toplumun küçük örnek teşkil ettiği işletmelerde de bu tür olaylara isim değişikliği ile rastlamak mümkün. Hileler nasıl ki toplumda derin yaralar açıyorsa bu tür eylemler işletmelerdeki hilelerin işletme yapılarında da önemli bir maliyet unsuru olduğunu göstermeye yeterlidir. İşletmelerde Bizans oyunlarının bir yanı firma şahsına yapılırken bir diğeri de çalışanların birbirlerine yaptıkları yalan üzerine kurulu başarısızlık hikayeleri...
Personelin birbirleriyle yaptığı bilgi hırsızlıkları , başarı gölgeleme , dedikodu , asılsız söylenti ile birbirlerinin kuyusunu kazma eylemleri. Biz bu konuyu bir başka yazımıza bırakacağız. Bu kez sadece çalıp , çırpma , zimmete geçirme konularına ağırlık vereceğiz.
Hilenin türleri
Yeterli organize olamayan, personeli, malzeme stokları, iş ve malzeme akışını denetleyemeyen, eğitime, personele önem vermeyen işletmelerde yapılan hileleri iki ana bölüme ayırabiliriz:
• İşletme kaynaklarının kişisel amaçlı kullanılması,
• İşletme mali tablolarının hileli biçimlerde düzenlenmesi
İşletme çalışanlarının kendi yararları doğrultusunda yaptıkları hilelere şu örnekleri verebiliriz:
- Çeşitli biçimlerde yapılan para tahsilatının kayıtlara yansıtılmadan zimmete geçirilmesi, ( muhasebe )
- İşletmeye ait çeklerin çalınması, ( muhasebe )
- Banka kayıtları ile oynanarak parasal yarar sağlanması, ( muhasebe )
- Belgeler üzerinde yapılan sahtekarlıkla yarar sağlanması, ( genel )
- Yapılmaması gereken veya önceden yapılmış ödemelerin yapılması, ( muhasebe )
- İşletmeye gerçek olmayan borçlar yaratarak lehte ödemenin sağlanması, ( muhasebe )
- Yetkisiz veya uygun olmayan biçimde iskonto uygulaması, ( muhasebe )
- Sahte satıcılar yaratarak lehte ödeme sağlanması, ( muhasebe )
- Stok ve hurda hırsızlığı, ( depo )
- Ofis malzemeleri ve sabit varlık hırsızlığı, ( genel )
- Gerçek olmayan harcamalar yaratarak ödemelerin elde edilmesi, ( muhasebe )
- Gider kalemlerinin şişirilmesi, ( muhasebe )
- Gereğinden fazla sipariş vererek yarar sağlanması, ( satın alma )
- Hayali çalışanlar yaratarak yapılan ödemeleri zimmete geçirme,( insan kaynakları dept ) - Çeşitli nedenlerle işletmenin müşterilerinden veya tedarikçilerinden rüşvet alınması, ( muhasebe, satınalma )
- İşletme kredi kartlarının şahsi amaçlarla kullanılması, ( muhasebe )
- Fazla mesai saatleri ile oynayarak fazla ödeme alınması, ( insan kaynakları dept )
- Artırılmış seyahat harcamaları ile yarar sağlanması, ( genel )
Kimler işletme çalışanı hile yapma adayı olarak görülebilir. Ancak hile yapabilme olasılığını ve hile tutarının büyüklüğünü etkileyen çeşitli kıstaslar vardır. Ama yine de çalışanların %
%90’ı uygun ortam koşullarında hile yapma eğilimine girebilmektedir.
İşletmelerde hileli eylemler yapan veya yapma olasılığı olan çalışanların taşıyabilecekleri karakteristik özellikleri belirtmeye çalışacağız. Ancak tabii bu özelliklerin bulunduğu insanlar bunları yapar demiyoruz. İşletmelerde dürüst kalmayı başarmış olanları tenzih ediyoruz. İşte hile yapmaya müsait olanlar
Cinsiyet ayırmadık. Zira hileyi herkes yapabilir . Evli olmaları ya da bekar olmaları da bir şey ifade etmiyor. Hangi yaşta olduklarının da bir anlamı yok. Ancak eğitim durumuna bakıldığında işin rengi değişiyor. Genel olarak bakıldığında eğitim düzeyi arttıkça yapılan hile sayısı artmaktadır. Özellikle İYİ EĞİTİM ALMIŞ , ZEKA DÜZEYİ YÜKSEK parlak diplomalara sahip olanların yaptıkları hile tutarları diğerlerine göre çok daha fazla olmaktadır.
İşletmede çalışanların tamamının bir biçimde yolsuzluk yapma ihtimali bulunmaktadır. Ancak YÖNETİCİ POZİSYONUNDA olanların diğer çalışanlara göre önde gittiğini görmekteyiz. Çalışanın işletmede güvenilir bir konuma gelmesi ve bu nedenle fazla denetlenmemesi hileyi doğuran nedenlerden sayılmaktadır. Ayrıca bulundukları konum nedeniyle işletmeninin iç kontrol yapısını ve açık noktalarını iyi bilmeleri daha rahat hile yapabilmelerine neden olabilmektedir. Çalışanın, özellikle işletmeye mal veya hizmet satanlar ve işletmeden mal veya hizmet satın alanlarla ilişkilerini çok içli dışlı bir duruma getirmesi yapılabilecek bir yolsuzluk açısından uygun bir ortam sağlamaktadır.
Kişileri çalıştıkları işletmede yolsuzluk yapmaya iten nedenlerin başında gelir düzeylerinin düşüklüğünden dolayı fakirlik çekmeleri ve güzel koşullarda yaşama istekleridir. İşle ilgili baskılar ise çalışanın işinden memnun olmaması, haksızlığa uğradığını düşünmesi, beklediği terfiyi alamaması, düşük ücretle çalıştırılması, üstlerince gereken takdiri görememesi olarak sayılabilir.
Muhasebe ile ilgili
- Zamanında, bütünüyle ve uygun biçimde kayda alınmayan işlemler,
- Sonuçları etkileyen son dakika düzeltmeleri,
- Kayıp belgeler,belgeler üzerinde bulunan oynamalar,
- Orijinal belgelerin yerine fotokopi biçimindeki belgelerin bulunması,
- Kasada büyük tutarlı nakit tutulması ve buradan işlemlerin yapılması,
- Vadesi geçmiş alacaklarda artış,
- Nakit fazlalık veya noksanlıkları,
- Anlamsız gider veya ödemeler,
- Alacaklar azalırken gelirlerin artması,
- Nakit artışı azalırken artan gelirler,
- Stoklar azalırken artan borçlar,
- Yetersiz belgelendirme sistemi,
- Yetersiz muhasebe sistemi,
İç kontrol
- Görevlerin ayrılığında eksiklikler,
- Varlıkların fiziksel korumasında zayıflıklar,
- Yetersiz yetkilendirme,
- Varolan kontrollere gereken önemi vermeme,
- Açıklanamayan stok noksanlıkları ve düzeltmeleri,
- Atık ve döküntülerde artış,
- Önemli tutarlarda stok ve fiziki varlık kayıpları,
- Aşırı satın almalar,
- Hurda ve firelerde artış,
- Fiziki anormallikler,
- Hacim artarken artan birim maliyetleri,
- Hacim artarken azalan atık ve döküntüler,
- Satışlar azalırken artan stoklar.
- Küçük hacimlerde ancak yüksek değerli ve fazla talepli stoklar,
İşletmede çalışanlara hile yapma fırsatını sağlama, hilenin doğmasında en önemli etkenlerden biri olarak kabul edilmektedir. İşletmede sıkı bir kontrol olduğunu bilen, hile yaparsa yakalanma olasılığının yüksek olduğunu düşünen bir çalışan, kolay kolay hile yapmaya yönelmemektedir. Tersine hile yapması için çalıştığı işletmede fırsatlar olduğunu gören ve yakalanma olasılığının az olduğunu bilen bir çalışan ise hile yapmaya daha fazla istekli olmaktadır.
İşletmelerde çalışanlara hile yapmaları fırsatını sağlayan başka unsurlar da vardır:
- Zayıf ahlak politikaları,
- Üçüncü kişilerle ve ortaklarla yapılan gizli anlaşmalar,
- Çalışanların yaptıkları işlerin kalitesini değerlemede yetersizlik,
- Hile yapanların cezalandırılacağı disiplinli bir ortamın sağlanmaması,
- İşletmede çalışanlar arasında bilgi akışının zayıf olması,
- Tepe yönetiminde var olan cahillik, umursamazlık ve yetenek eksikliği,
- Sağlıklı denetim çalışmalarının olmaması.
- Aşırı derecede karmaşık işletme yapısı,
- Etkili iç denetim kadrosunun olmaması,
- İşletmenin varlıklarında önemli derecede eskime,
- Yöneticilerde sık değişiklikler
İşletmelerde çalışanların yaptıkları hileleri azaltmanın en önemli yolu oluşturulacak bir “İç Kontrol Sistemi” dir. Bu sistemin oluşumunda şu unsurlara dikkat edilmesi gerekir:
- Sağlıklı kontrol ortamı, işleyen kontrol prosedürleri, Düzgün bir muhasebe sistemi
- Güçlü bir iç kontrol yapısı,
- Dürüst kişilerin işe alınmasını sağlayacak insan kaynakları yönetimi
- Açık ve dürüst bir çalışma ortamının sağlanması,
- Çalışanlara yardım programları,
- Net bir hile cezalandırma politikası,
- İşletme içinde bilgi akışını sağlayacak bir düzenin kurulması,
Bunların dışında çalınanlar
İşletmelerde dış göreve çıkan personel yoğun trafik, kuyrukta bekleme gibi mazeretlerle zamandan da çalabilmekte. Yeterli eğitim verilmemiş personelin makine ve aksamını yanlış kullanarak aksam çalıntısı ile işletmelere verdikleri maddi ve iş kaybı zararları ise hepimizin doğrudan yaşadığı güncel olaylar.
Bu tür zararların önemli nedenleri arasında, işletmelerde hiyerarşinin doğru kurulamaması ve işletilememesi, personele doğru iş programı ve eğitimin verilememesi, uluslararası standartlarda ve laboratuar koşullarında üretim yapmaya çalışan işletmelere yeterli önemin ve hakkın verilmemesi var.
Birçok işletme bir çalışanını yaptığı hile sonucu yakaladığında, cezai işlem yapmaktan kaçınıp, yanlızca işten çıkarma yolunu seçmektedir. Bunun nedeni prestij açısından böyle bir yolsuzluğun duyulmasını istememektedir Bunun sonucu işletme çalışanları arasında “Yapılanın yapanın yanına kar kaldığı duygusu” yayılmakta ve tehlikeli aşamalara gelinmektedir.
EROL KARA
