Tekstil ve konfeksiyon sektöründe üretimin aksamasına sebep olan unsurların başında gelen konulardan biri kumaşta abraşın çıkmasıdır. Abraş kumaşın işlem görmemiş halinde yani ham iken olabileceği gibi boya aşamasında da olabilecek bir hatadan kaynaklanabilir. Üretimin hangi aşamasında olursa olsun kumaşta abraş çıkması stresin artması için yeterli olmaktadır.
Genelde boyanmış kumaşta kontrol aşamasında veya kesim aşamasında görülerek farkına varılan abraş, başta kumaş takipçilerinin olmak üzere bir çok işletme çalışanının korkulu rüyasıdır. Abraş yüzünden işinden olan, başarısız olduğu iddia edilen pek çok kişi tekstil ve konfeksiyon sektörü içinde çalışmaktadır.
Türk İmla kılavuzunda, sözlükte ve ansiklopedilerde abraş olarak tanımlanan ancak halk arasında, genellikle tekstil çalışanları arasında, abraj olarak bilinen örme ya da boyama sonrası oluşan hata kavramı üzerinde nedense son zamanlarda farklı manalar çıkartılmaya ve yanlış tartışmalara sebeb olunmaya başlandı. Ve bu yönde yapılan tartışmalar yüzünden zaman zaman iplikçilerle örmecileri; örmecilerle boyahanecileri; boyahanecilerle konfeksiyoncuları;konfeksiyoncularla örmecileri karşı karşıya getiren ve aralarında hoş olmayan diyaloglara yol açan bu istenmeyen olay yani,
abraş nedir ? ne değildir ? nasıldır ? nasıl kanıtlanmalıdır ? nasıl önlenmelidir ? kim ne zaman haklı çıkacaktır , ya da kısaca " eyvah , yine mi abraş " dememenin yolları...
Önce en kolay anlamda abraşın ne olduğunu ansiklopedileri karıştırarak öğrenelim.
Ansiklopedilerden birinin sayfalarını karıştırdığımızda abraş kelimesi karşımıza tanım olarak "..tekstil hammaddelerinin veya mamullerinin fena boyanmalarından meydana gelen açık ve koyu lekeler " (1) olarak çıksa da bu kavramın fazla bir şey ifade etmediği pekala anlaşılmaktadır . İleride yapacağımız açıklamalarla bunun ne anlama geldiği ortaya çıkacak. Bir başka ansiklopedide ise abraş sözcüğü "...ipliklerin boyanması ve mordanlanmasındaki farklılıklar nedeniyle,dokumalarda çoğu kez enine şeritler biçiminde görülen renk değişikliği, açık ya da koyu lekeler " (2) şeklinde açıklansa da bu tanımın da diğer kavram kadar dar anlamda kaldığı göze çarpmaktadır. Gözlerimizi fazla bilgi vermeyen ansiklopedilerden alıp tekstil dergilerinin albenili sayfalarına kaydırdığımızda genelde şöyle bir tanımla karşılaşıyoruz. " Abraş, kumaş üzerinde ipliğin veya kumaşın boyanması sırasında hammaddenin değişik nedenlerinden ötürü ortaya çıkan bulut veya gölge biçimindeki renk farklılıklarıdır." (3)Bu tanımlardan yola çıkarak biz de abraşı (abraj diye okunmaz) önce bir tarif edelim. Abraş; İplik, örme ya da boya aşamasında uygun özelliklerin kullanılmadığı ( elyaf , parti, parafin , boya , terbiye , sistem gibi...) işlemler aşamasında kumaşın kendi içinde ya da yüzeyinde oluşan enine çizgi, bant, gölge ya da bulutlanma şeklinde kumaşta bulunan ve göze hoş gelmeyen hatalar grubu olarak bilinmelidir. Tanımda anlatmaya çalıştığımız gibi bir abraşın kumaşta oluşabilmesi için ya ipliğin ya da boya terbiye işlemleri esnasında yapılan yanlış bir işlemin mevcut olması gerekir.Aksi halde "Kumaş üzerinde görülen her renk farklılığını abraj olarak adlandırmak, hatanın kaynağına inmeyi güçleştirecektir." (3)
Abraşın tanımını yaptıktan sonra bu tanımı biraz daha açarak konuyu genişletelim. Öncelikle abraşın ortaya çıkmasına sebeb olan unsurların başında sayılan iplik olayına göz atalım.
" Örme kumaş üretiminde, uygun özelliklere sahip olmayan ipliklerin beraber kullanılması hata sebebidir. Farklı iplik eğirme sistemiyle eğrilen, farklı hammaddelerden üretilen , farklı
elyaf özelliklerine sahip , farklı üretim partilerinden, farklı üretim dönemlerinden olan , farklı büküm miktarlarına , farklı bobin sertliklerine, farklı parafin ve yağ miktarlarına, farklı renk tonlarına sahip, farklı numaradan ipliklerin bir arada kullanılması boya sonrası iplik abrajına ( enine açık ve koyu renkli şeritler ) tutum ve parlaklık farkına sebeb olur. Düzgünsüz fazla miktarda safsızlık veya periyodik hata içeren ipliklerin kullanımı, düzgün olmayan dalgalı kumaş görünümüne boyalı kumaşlarda hatalı boyanmış izlenimi vermeye ..." sebeb olur. (4). Kumaşta abraş çıkmasının diğer bir nedeni de örme makinalarından kaynaklanan hatalardan olmaktadır.
Kumaşta abraşa yol açan nedenlerden ikisi olan iplik ve örme aşamalarında oluşan hatalara değindikten sonra boya aşamasında yapılan hatalara geçelim. Boyahane aşamasında meydana gelen bir hata kumaşın abraşlı olmasına yol açmaktadır. Bu hataların başında işçilik hatası gelmektedir. Boyahane işletmecilerinin " kumaşta abraş olmasının tek nedeni işçiden kaynaklanmasıdır " dediği olay aslında kendi hataları ama biz yine de olaya bu açıdan bakıp konuyu irdeleyelim.
Abraş oluşumuna sebeb olan işçilik hatalarından biri kimyasal maddelerin istenen sürede veya istenen miktarda verilmemesinden kaynaklanmaktadır. Ön kasarın iyi olmaması, sodanın verilişinde hızın tam olarak ayarlanmaması, diyosülfat peroksidin tam öldürülmemesi, boyanın hızlı çektirilmemesi gibi nedenler kumaşta abraş oluşumuna neden olan hatalar olarak sayılmaktadır. İşçilik hatalarının dışında bir de mekanik hatalar var ki bu da boya kazanlarının arızalanması yüzünden kumaşın kazanda beklemesi, ram makinesinde beklemesi, kurutma öncesi arabalarda ıslak ya da nemli beklemesi vs. gibi hatalar kumaşın abraşlı olmasına sebeb vermektedir.
İster iplik aşamasında, ister örme aşamasında veya isterse boya aşamasında olsun yapılan hataların kaynağı incelendiğinde ortaya çıkan sebeb ( mekanik arızalar haricinde ) ; işçilik veya diğer bir deyimle eğitimsizlik olmaktadır. " ...terbiye işleminde yapılabilecek bir yanlışlığın faturası ağır oluyor. Terbiye işlemleri sırasında yapılan hataların daha sonra giderilmesi imkanı da yok. Dolayısıyla son derece dikkatli ve bilgili kişilerin müdahelesi gerekiyor....Türk terbiye sanayi öncelikle teknolojisini yenilemektedir. Burada belirtlmesi gereken en önemli hususun "insan" faktörü oluşudur. Şüphesiz makinalar kendi kendilerine üretim yapamazlar. Onları yönetecek insanların bilgili olması gerekir....Sürekli kendimizi ve elemanlarımızı bilgilendirirsek işte o zaman geleceğimizi garanti altına almış oluruz..." (6)
KAYNAKÇA :
1 . Meydan Larousse 1992 Ansiklopedisi
2 . Büyük Larousse 1992 Ansiklopedisi
3 . T. MADRAN. Tekstil / Maraton. Eylül 1996
4 . T. BİLGİ. Örme & Teknik. Şubat 1997
5 . E. KARA. Örme & Teknik. Nisan 1997
6 . F.IŞIK. Tekstil Terbiye & Teknik.Nisan 1997)
©YUKARIDAKİ YAZI İHLAS MAGAZİN GRUBUNA AİT TEKSTİL TERBİYE&TEKNİK DERGİSİNİN EKİM 1997 SAYISINDA SAYFA 94’ TE YAYINLANMIŞTIR.
EROL KARA
